ŞANNI ÜÜREDİCİMİZ
Saveliy Petroviç Ekonomov (1929–2009) yaşadı zor, ama pek meraklı bir ömür. Üüredici, yazıcı, folklorcu, kinocu, avcı, balıkçı, başçıvancı – bu zanaatlarlan doluydu onun yaşaması. Herbir uurda o becerikliydi, başarılıydı, çünkü işini yapardı havezlän hem sevgiylän.
İlk erdä – üüredicilik. Üürenip Tülüküüdä şkolada, Tumarvada (şindiki Reni kasabası) zanaatlık şkolasında, Valkaneştä hem Kişinövda kursalarda, Kaulda pedagogika şkolasında, Tiraspoldä pedagogika institutunda, Saveliy Petroviç çok yıl çalışmış şkolada. Götürmüş dört predmet – moldovan dilini, rus dilini, gagauz dilini hem muzıkayı. İşlemiş organizator, gecä şkolasında direktor.
Çok zorluk çekmiş Ekonomovların aylesi. Varmışlar beş kardaş: Vasi, Örgi, Sava, Andonçu hem Andrey. 1944-cu yılda kışın tiftän geçinmiş anaları Ustiniya Födorovna. Ertesi yılın bobaları Pötr Antonoviç, angısı rumun vakıdında işlemiş primariyada sekretar, düşmüş kapana. Hep o yılın geçinmiş Vasi batüları. 1949-cu yılda stalinistlär kaldırmışlar Saveliy Petroviçi Rusiyanın Sibir tarafındakı Altaya, neredä o yaşamış edi yıl – beş yıl işlemiş türlü zor işlerdä, bitki iki yıl da üüredicilik etmiş. «O günnär, ani geçirdik yolda hem Altay bayırlarında, – yazardı o taa sora, – dayma gelerlär aklıma da brakmêêrlar beni raada. Zordu, ama kimsey ölmediydi ne kahırdan, ne suuktan, ne dä aaçlıktan, zerä caba bizä dememişlär gagauz, kimdä kalmış oguz kanı».
S. Ekonomovun çalışmalarında büük er kaplêêr yazıcılık hem folklorculuk zaametleri. 1957 yılda Saveliy Petroviç çekeder toplamaa halk yaratmalarını – türkü, masal, maani (basıldılar 2018 y. G. Gaydarcının kiyadında «Gagauzların halk yaratmaları»). Hep o yılın başlêêr yazmaa peet. Taa sora girişer yazmaa annatma. Çıktıynan 1988 yılda pensiyaya, enidän toplêêr hem erleştirer halk yaratmalarını, yazêr annatma, angılarında açıklêêr bütün yaşamasında geçirdiklerini. Onun yazdıkları çıkêrlar gazetalarda («Ana sözü», «Gagauz Sesi» h. b.), jurnallarda («Sabaa Yıldızı», «Güneşçik», «Ayna» h. b.), şkola kiyatlarında hem literatura almanahlarında. Ama avtorun vardı taa bir arzusu – çıkarmaa yazılarını ayırı bir kiyatta.
2003 yılın başında Saveliy Petroviç yolladı bana maşinkadan geçirilmiş hem büük skrepkalarlan sıkılmış üç tom – 1. Zavallı üüredici (1994); 2. Annatmalar (1997); 3. Gagauz halk masalları. Ayırı bir konverttä kablettim ondan dokuz patret, en eskileri çıkarılmış taa 1953 yılda Altayda. Sora açtı bana telefon da dedi danışayım Kişinövda bizim gagauzlara da, eer yakışarsa, yardım edelim çıkarmaa bir kiyat. Ayırı bir yaprakta Saveliy Petroviç yollamıştı üçüncü üzdän yazılı kısaca biografyasını. Bana o biografiya göründüydü kayet kısacık, da bän teklif ettim avtora genişletsin onu hem yazsın birinci üzdän, ki olsun diil biografya, ama avtobiografya. Birkaç gündän sora kablederim poçtadan eni variantı – maşinkadan 8 sayfa! Bir parça sararmış yaprakta da Saveliy Petroviç yazmıştı kendi elinnän:
«Seläm, Pötr Afanasyeviç. Bu avtobiografiyayı kotar kendin, nasıl hem nereyi koyacan. Kimi eri onun olmadı üreemä görä. Oldu uzun, ama biraz kısalttıynan, benimcä, olur taa islää. Bitkisini sıktım – etişmedi kuvedim. Kolum
seslämeer, tutamêêr kalemi...
Seläm hepsinizä. Büük saygıylam, S. Ekonomov».
Danıştıydım birkaç gagauza, angılarını sayardım zengin, ama yardım verdi sade bir cana yakın adam – Saveliy Petroviçin üürenicisi Evgeniy Panteleeviç Hacı. İkinci sponsor olduydu Türkiya Büükelçilii. Da tezdä dünneyi gördü Saveliy Petroviçin ilk kiyadı «Zavallı üüredici» (2003 y.), nereyi girdi o tomnarın ilk ikisi. Gerçek, avtobiografiyasını kısaltmadıydım, çıkarmadıydım ondan bir dä laf. Saveliy Petroviç 2009 yılda yanvarın 14-dä raametli oldu.
Geçti taa birkaç yıl. Sevinerim, ani Gagauziyada bulundu kolaylık hazırlamaa hem tiparlamaa onun eni kiyadını, neçinki Saveliy Petroviç haliz laf ustasıydı, käämil yazıcıydı. Bu kiyada, angısı hazırlandı M.V. Maruneviç adına Bilim-aaraştırma merkezindä, girdi yazıcının en käämil yaratmaları – annatmalar, peetlär, publițistika yazıları, folklor janralarından örneklär. Bundan kaarä, kiyada koyduk anılmış üüredicimiz için aklına getirmekleri, onun bibliografiyasını. 2020 yılda yanvarın 27-dä Komratta geçti kiyadın prezentațiyası, nereyi katıldılar bilimcilär, yazıcılar, jurnalistlär, muzey zaametçileri. Tülüküüdän geldi yazıcının kızı Elizaveta Savelyevna Dragneva, lițeyin direktoru Varvara İvanovna Kemençeci, başlankı klaslar üüredicisi Valentina İordanovna Karanfil, küü muziyinin direktoru Stefanida Mihaylovna Pançeva.
Gagauzlar unutmêêr S. P. Ekonomovu hem kulturamızada onun hayırlı yaptıklarını. Ona verildi ad Gagauziyanın şannı üüredicisi. Tülüküü teoretik lițeyi, neredä o çok yıl zaamet etti, büün taşıyêr onun adını. Küü muzeyindä onun yaşaması için annadêr ayırı bir stend. Gagauzlar dayma hatır güderlär talantlı hem cana yakın soydaşına. Ama bän sayêrım, ani bu adamın hatırı için lääzım yapmaa taa bir iş – duuma küüyündä (bekim, lițeyin önündä) koymaa ona bir anıt.
Petri Çebotar
